W związku z sezonem jesienno-zimowym i coraz częstszym brakiem słońca jak co roku powraca temat suplementacji witaminą D. Wiele osób zadaje sobie pytanie: suplementować czy nie? A jeśli tak, to jakie dawki?

Zacznijmy od tego, czym w ogóle jest witamina D i jaką rolę pełni w naszym organizmie. To jedna z podstawowych witamin (a właściwie grupa witamin) niezbędnych do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Rozpuszcza się w tłuszczach. Mimo że tę grupę zalicza się do witamin, to odgrywają rolę prohormonów, gdyż powstaje z nich aktywna postać witaminy D3: kalcytriol – hormon kontrolujący gospodarką wapniowo-fosforanową. 

Dla człowieka najważniejsze znaczenie mają dwie formy witaminy D: cholekalcyferol (zwany witaminą D3) oraz ergokalcyferol (witamina D2). Witamina D3 występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego, zaś D2 – w tkankach roślin, drożdżach i grzybach. D3 pod wpływem promieni UVB syntetyzowana jest w warstwie podstawowej i kolczastej naskórka.

Podstawowe funkcje witaminy D:

• wpływa na metabolizm wapnia i fosforu (poprawia też ich wchłanialność);
• działa uspokajająco, wzmacnia system immunologiczny;
• pełni ważną rolę w chorobach nowotworowych, układu krążenia i autoimmunologicznych (np. toczniu układowym rumieniowatym, chorobach układu pokarmowego czy chorobie Hashimoto);
• odpowiednie jej stężenie przyczynia się do prewencji cukrzycy typu 1 i 2 oraz insulinooporności.

Zapotrzebowanie na witaminę D3:

• wg polskich norm żywienia zdrowe kobiety i mężczyźni 15 μg, czyli 600 jm. (2,5 μg = 100 jm.),
• ale w chorobach autoimmunologicznych co najmniej 2000 jm. (50 μg).

Stężenie we krwi. Poziom witaminy D mierzy się, wyznaczając stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu – wzór 25(OH)D3.Wynik poniżej 20 ng/ml oznacza poważny niedobór witaminy D3; poniżej 30 ng/ml – stężenie niewystarczające; powyżej 30 do 50 – optymalne; powyżej 50 do 100 – wysokie; powyżej 100 – potencjalnie toksyczne, a powyżej 200 – toksyczne.  

Źródłami witaminy D są:

• słońce – endogenna synteza, czyli w wyniku przenikania promieni słonecznych przez skórę;
• żywność: ogólnie D2 zawarta jest w grzybach, a D3 w produktach odzwierzęcych;
• żywność fortyfikowana (czyli wzbogacana w witaminy i minerały, np. bardzo często napoje roślinne).

Przykłady:

• porosty zawierają 0,67-2,04 μg/g D3 oraz 0,22-0,55 μg/g D2;
• zawartość w 100 g witamin D2 i D3: pieczarki portobello: surowe 0,3 μg (10 jm.), wystawione na działanie promieni UV 11,2 μg;
• oleje rybie, szczególnie z dorsza: 450 jm. w 1 łyżeczce;
• zawartość w 100 g D3: tłuste ryby: łosoś gotowany, duszony, smażony 522 jm.; makrela smażona 457 jm.; tuńczyk w puszcze w oleju 269 jm.; sardynki w puszce w oleju 193 jm.;
• żółtko jaja 44 jm. w 1 jajku.

Jak widać z powyższego zestawienia, uzupełnienie witaminy D z diety jest raczej niemożliwe. Z kolei jeśli chodzi o pozyskanie jej ze słońca, to szereg czynników powoduje, że większość z nas nie ma jej tyle w organizmie, ile potrzeba. Należą do nich m.in.: nasz klimat (niskie nasłonecznienie zwłaszcza jesienią i zimą), czas ekspozycji na słońce, karnacja, stopień opalenizny (im bardziej opalona skóra, tym więcej czasu musi być na słońcu, by doszło do syntezy witaminy D), filtry przeciwsłoneczne (blokują promieniowanie). Nie tylko więc nasza strefa klimatyczna jest winna niedoborom witaminy D. Badania wykazują, że niski jej poziom mają także mieszkańcy basenu Morza Śródziemnego (patrz: bibliografia).

Niedobór i nadmiar

Awitaminoza, czyli całkowity brak witaminy w organizmie, prowadzi do krzywicy, to znaczy zmian w układzie kostnym i zaburzeń rozwojowych u dzieci.

Z kolei niedobór witaminy D wiąże się z odwapnieniem kości, rozwojem choroby Alzheimera, zaburzeniami nastroju, w tym depresją; może mieć związek z chorobą Parkinsona; wpływa na rozwój chorób autoimmunologicznych; może przyczyniać się do chorób związanych z układem ruchu, oddechowym i sercowo-naczyniowym.

Częściej występuje jej niedobór niż nadmiar. Przedawkować witaminę D możemy tylko przez suplementację, a właściwie przez jej megadawaki (po kilkadziesiąt tysięcy jednostek dziennie) i to przy odpowiednich predyspozycjach. Uważać muszą również osoby predysponowane genetycznie do nadwrażliwości na witaminę D. Skutkiem przedawkowania jest najczęściej hiperkalcemia, czyli nadmiar wapnia we krwi, przebiegająca bezobjawowo lub z szeregiem różnych objawów, a także uszkodzenie nerek.

Witamina D a toczeń

Żywienie (na które składają się między innymi witaminy) ma ogromne znaczenie w toczniu. Sugeruje się, że w przyszłości odpowiednie interwencje dietetyczne mogą zastąpić leczenie niektórych pacjentów z SLE. Nieocenioną rolę przypisano witaminom A i D oraz kwasom tłuszczowym omega-3. W badaniach stwierdzono, że modulują one początek lub nasilenie tocznia.

Niedobór witaminy D jest bardzo częsty, także u ludzi zamieszkujących nasłonecznione tereny, np. nad Morzem Śródziemnym. Mimo że jest syntetyzowana przez organizm ze światła słonecznego, rekomenduje się jej suplementację. Tym bardziej że w toczniu promienie słoneczne aktywizują chorobę, zatem zaleca się unikanie światła słonecznego przez chorych i zabezpieczanie skóry filtrami nieprzepuszczającymi promieni słonecznych przez cały rok. Standardowa dawka suplementacji, a zarazem najniższa w przeprowadzanych badaniach nad wpływem witaminy D na SLE, to 2000 jednostek. Witamina ta gra bardzo ważną rolę w samoregulacji systemu immunologicznego poprzez receptor jądrowy występujący we wszystkich komórkach odpornościowych. Stwierdzono, że polimorfizmy tego receptora są związane z podatnością zachorowania na SLE. U pacjentów z toczniem niższy poziom witaminy D wiąże się z większą aktywnością choroby. W literaturze wykazuje się, że suplementacja zwiększa jej stężenie w surowicy, zmniejsza markery zapalne i hemostatyczne.

Witamina D a RZS

Rola witaminy D jest udowodniona w środowisku immunologicznym w patofizjologii RZS. Jej niedobór jest powszechny u chorych. Niski poziom witaminy D był związany ze zwiększoną aktywnością choroby i dawką kortykosteroidów oraz chorobami towarzyszącymi. Jednak suplementacja witaminy D nie ma działania modyfikującego RA, nie wpływa na aktywność tej choroby, jak to ma miejsce w toczniu.

Witamina D ma silne działanie przeciwzapalne, prawdopodobnie z powodu supresji interleukiny 17 i interferonu γ oraz limfocytów T związanych z RZS. Jednak komórki T w mazi stawowej w RZS wykazały zmniejszoną wrażliwość na witaminę D. Przywrócenie odpowiedzi na witaminę D w komórkach pamięciowych w mazi stawowej stanowi możliwą strategię leczenia, która wymaga zbadania w RZS. Pacjenci z aktywną chorobą podczas leczenia sterydami mogą wymagać suplementacji wapniem i witaminą D w celu zapobieżenia osteoporozie oraz złagodzenia objawów lęku i depresji.

Witamina D na wszystko?

W związku z rozwojem wiedzy nad witaminą D wykonuje się coraz więcej badań sprawdzających jej dodatkowe zalety. Na przykład badanie naukowców z Iranu wykazało, że poprawa poziomu witaminy D może poprawić funkcje seksualne u kobiet z wcześniejszymi ich zaburzeniami i niedoborem witaminy (poniżej 30 ng/ml). Z kolei badanie europejskiego zespołu z 2018 r. wykazało znaczne zmniejszenie umiarkowanych i ciężkich zaostrzeń przewlekłej obturacyjnej choroby płuc po suplementacji u osób z jej wcześniejszym niedoborem (poniżej 10 ng/ml), ale nie wykazało poprawy u pacjentów z wyższymi jej poziomami. Inne badania wykazują negatywny wpływ niedoboru witaminy D3 na raka sutka, prostaty i jelita grubego.

Jak widać, powyższe badania wykazują polepszenie różnych funkcji czy złagodzenie objawów choroby przy suplementacji witaminy D u osób z wcześniejszym jej niedoborem. Zatem konieczny jest jej optymalny poziom w organizmie – zarówno u zdrowych, jak i u chorych.

Dbajmy o siebie

Niedobór witaminy D częściej występuje u ludzi otyłych. Wykazano, że u osób z nadwagą mniejsza jest jej skórna synteza. Ponieważ witamina ta magazynuje się głównie w tkance tłuszczowej, to u osób otyłych z powodu jej nadmiaru utrudnione jest uwalnianie witaminy D do krwiobiegu.

Suplementować

Witamina D jest jedyną witaminą, której suplementację zaleca się u zdrowych osób stosujących zbilansowaną dietę. W chorobach związanych z układem ruchu odgrywa ona dodatkową rolę.

W związku z coraz większą wiedzą na temat zalet tej witaminy oraz coraz większym popytem na nią, rośnie jej sprzedaż niekoniecznie tylko w aptekach. Rozmaite firmy proponują „cudowne” i „jedyne w swoim rodzaju” postaci witaminy D, często w dawkach daleko odbiegających od powszechnie zalecanych. Jak napisałam wyżej, przedawkowanie może być równie niebezpieczne co niedobór. Dlatego przed zastosowaniem jakiekolwiek suplementacji najlepiej zbadać poziom witaminy D we krwi i skonsultować się z lekarzem specjalistą. Warto też wybrać sprawdzony lek zamiast wątpliwego (niepopartego badaniami) suplementu diety.

Bibliografia

1. Normy żywienia dla populacji Polski, 2017, red. nauk. M. Jarosz, IŻŻ.
2. Qinghui Mu, Husen Zhang, Xin M. Luo, 2015, SLE: Another Autoimmune Disorder Influenced by Microbes and Diet?, Front. Immunol., 30 November, | doi: 10.3389/fimmu.2015.00608.
3. Żywienie w chorobach autoimmunizacyjnych, 2018, konferencja, GUM-ed, Gdańsk, 17 marca.
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_D
5. https://www.termedia.pl/gastroenterologia/Witamina-D-w-chorobach-ukladu-pokarmowego-zobacz-wideo-z-XVIII-Kongresu-PTGiE,31941.html
6. Badsha H (2018), Role of Diet in Influencing Rheumatoid Arthritis Disease Activity, Open Rheumatol J., Feb 8; 12: 19-28. doi: 10.2174/1874312901812010019.
7. Constantin MM, Nita IE, Olteanu R et al. (2019), Significance and impact of dietary factors on systemic lupus erythematosus pathogenesis. Exp Ther Med. Feb; 17(2): 1085-1090. doi: 10.3892/etm.2018.6986.
8. Lippi G, Nouvenne A, Ticinesi A et al. (2015), The burden of vitamin D deficiency in a mediterranean country without a policy of food fortification. Acta Biomed. Apr 27; 86(1): 59-62.
9. Ferrándiz-Pulido C, Torres IB, Juárez-Dobjanschi C et al. (2019), Vitamin D deficiency in solid-organ transplant recipients from a Spanish Mediterranean population. Clin Exp Dermatol. Jun; 44(4): e103-e109. doi: 10.1111/ced.13915.
10. Medeiros de MCS, Medeiros JCA, Medeiros de HJ et al. (2018), Dietary intervention and health in patients with systemic lupus erythematosus: A systematic review of the evidence. Crit Rev Food Sci Nutr. May 17: 1-8. doi: 10.1080/10408398.2018.1463966.
11. Jalali-Chimeh F, Gholamrezaei A, Vafa M et al. (2018), Effect of Vitamin D Therapy on Sexual Function in Women with Sexual Dysfunction and Vitamin D Deficiency: A Randomized, Double-Blind, Placebo Controlled Clinical Trial. J Urol. 2019 May; 201(5):987-993. doi: 10.1016/j.juro.2018.10.019.
12. Jolliffe DA, Greenberg L, Hooper RL et al. (2019), Vitamin D to prevent exacerbations of COPD: systematic review and meta-analysis of individual participant data from randomised controlled trials. Thorax. Apr; 74(4):337-345. doi: 10.1136/thoraxjnl-2018-212092.
13. Mess E, Pająk W, Ornat M. (2019) A new look on vitamin D – role in oncological disorders, Medycyna Paliatywna; 11(1): 21–26, doi: 10.5114/pm.2019.83841.
14. Galant K, Barg E, Kazanowska B (2016), Witamina D a choroby metaboliczne, autoimmunologiczne i nowotworowe. Pediatr Endocrinol Diabetes Metab; 24, 1: 32-38.
15. Misuno M (2019), Postępowanie dietetyczne w chorobach układowych tkanki łącznej z zajętym układem ruchu na przykładzie reumatoidalnego zapalenia stawów i tocznia rumieniowatego układowego, praca dyplomowa, AWFiS, Gdańsk.